EDP Sciences EDP Sciences EDP Sciences EDP Sciences

Histoire illustrée de l'informatique

de Emmanuel Lazard (auteur), Pierre Mounier-Kuhn (auteur)
Collection : Hors Collection
avril 2022
Livre papier
format 240 x 170 336 pages En stock
39,00 €
eBook
336 pages Téléchargement après achat
26,99 €
eBook [ePub]
Téléchargement après achat
26,99 €
Référencer ce produit sur votre site

Présentation

Comment fut inventé l’ordinateur ?
Comment notre monde s’est-il numérisé ?
Qui sont les héros de cette aventure ?
Comment s’inscrit-elle dans l’évolution de l’humanité ?

Connaître l’histoire de l’informatique relève désormais de la culture générale.
De la machine d’Anticythère au cyber espionnage et aux Big Data, des cartes perforées à l’Internet, des tabulatrices aux tablettes, ce livre vous propose un voyage dans le temps, une archéologie de notre environnement numérique.

Laissez-vous emporter dans cette lecture fabuleuse, où chacun retrouvera ou découvrira ces merveilleuses créations de l’esprit humain.

Sommaire

Introduction. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

I. L’antiquité du calcul. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Introduction. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

4000 av. J.-C. } Comptage. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

env. 1000 av. J.-C. } Symboles binaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

env. 500 av. J.-C. } Abaques, bouliers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

330 av. J.-C. } Logique grecque. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

env. 300 av. J.-C. } Algorithmes grecs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

iie siècle av. J.-C. } Mécanisme d’Anticythère. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

ier siècle } Automates de Héron d’Alexandrie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

iiie–viiie siècle } Numération indo-arabe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

820 } Al-Khwarizmi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . 28

ixe siècle } Cryptanalyse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

xe siècle } Une théologie arithmétique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

1202 } Fibonacci et les nouvelles techniques de calcul. . . . . . . . . . . . . . 28

xiiie siècle } Une machine logique : l’Ars magna de Raymond Lulle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

xiiie siècle } L’horlogerie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

II. Tables numériques et machines mécaniques. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Introduction. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

1614 } Logarithmes et bâtonnets. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

1623 } Ébauche de la première machine à calculer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

1624 } Tables logarithmiques de Briggs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

1630 } La règle à calcul. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

1645 } La Pascaline. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . 38

1669 } Barrême publie ses barèmes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

1694 } L’oeuvre fondatrice de Leibniz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

1759 } Nicole-Reine Lepaute, une marathonienne du calcul . . . . . . 44

1770 } Le Turc mécanique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

1793 } L’usine à calcul de Gaspard de Prony. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

1794 } Le télégraphe Chappe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

1804 } Métier à tisser Jacquard. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

1820 } Arithmomètre. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

1837 } Machine analytique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

1838 } Le code Morse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

1843 } Lady Ada Lovelace. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

1844 } Le Scarabée d’or. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

1844 } Schwilgué : les calculatrices à touches. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

1846 } Le ruban perforé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

1854 } Planimètre polaire d’Amsler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

1854 } La logique Booléenne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

1864 } Spam télégraphique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

1865 } CCITT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . 55

1866 } Premier câble transatlantique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

1867 } La machine à écrire. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

1873 } Arithmomètre d’Odhner : le best-seller mondial des calculatrices de bureau. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 57

1875 } Analyseur harmonique : l’invention du calculateur analogique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

1876 } Le téléphone. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  59

1876 } Additionneur de Tchebychev . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

1885 } L’Amérique entre en scène . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

1885 } Linotype et Monotype : la composition de textes automatisée. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

1889 } La multiplicatrice directe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

1890 } Début de la mécanographie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

III. Le début du xxe siècle. . . . . . . . . . . . . . 66

Introduction. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

1904 } Diode et triode. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

1905 } Nomographie de M. d’Ocagne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

1913 } Percy Ludgate. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

1913 } Totalisateur de paris mutuels. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

1918 } Bascule « Flip-Flop ». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

1920 } Leonardo Torres-Quevedo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

1920 } Calculateurs humains. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

1920 } Apparition du robot. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

1927 } Un cerveau d’acier. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

1928 } Carte perforée à 80 colonnes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

1928 } Encodage de la voix. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

1928 } Problème de la décidabilité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

1930 } Analyseur différentiel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

1930 } Paul Otlet et le Mundaneum : l’utopie de la documentation universelle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

1933 } Cartes perforées : la maturation des machines. . . . . . . . . . . . . . . 80

1937 } Alan Turing. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

1937 } Premier circuit binaire. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

1938 } Claude Shannon et les circuits binaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

1948 } Calculatrices Curta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

IV. Les premiers ordinateurs. . . . . . . . . . 86

Introduction. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

1940 } Calculateur ABC : Atanasoff-Berry Computer. . . . . . . . . . . . . . . . . 89

1940 } Les calculateurs de Konrad Zuse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

1941 } Hedy Lamarr et les sauts de fréquence. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

1942 } Les trois lois de la robotique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

1938-1943 } Décryptage d’Enigma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

1943-1945 } Colossus : décryptage des machines Lorenz . . . . . . . . . . 92

1944 } Calculateur Harvard Mark I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

1944 } Lumitype : naissance de la photocomposition. . . . . . . . . . . . . . . 98

1945 } Vannevar Bush et l’hypertexte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

1945 } ENIAC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . 99

1945 } Rapport de von Neumann. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

1946 } Méthode de Monte-Carlo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

1947 } « Bug » sur le Mark II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

1947 } Transistor au germanium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

1947 } Tube de Williams-Kilburn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

1948 } Les pionniers britanniques : Baby, EDSAC et les autres . . . 106

1948 } Premier programme enregistré. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

1948 } IBM 604. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . 111

1948 } Théorie de l’information. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

1948 } Cybernétique de Wiener. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

1949 } Dispositifs de mémorisation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

1950 } Les codes de Hamming. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

1950 } Une révolution mondiale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

1951 } Premiers ordinateurs en URSS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

V. L’ère des « gros systèmes » : du Whirlwind à la loi de Moore. . . . . . . . . . . 120

Introduction. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

1950 } Augmenter la productivité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

1951 } Premiers ordinateurs commerciaux : le Ferranti Mk1 . . . . . . 123

1951 } Premiers ordinateurs commerciaux : l’UNIVAC 1. . . . . . . . . . . . . 124

1951 } Premier ordinateur temps-réel : le Whirlwind au MIT. . . . . . . 127

1951 } Premiers ordinateurs IBM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

1952 } Calculateur Bull Gamma 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

1952 } Premiers ordinateurs commerciaux : LEO, l’ordinateur des salons de thé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

1952 } Le tambour magnétique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

1952 } La reconnaissance vocale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

1953 } Mémoire à tores de ferrite. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

1954 } Théorie des Algorithmes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

1954 } L’informatique avant les ordinateurs : un centre de traitement bancaire dans les années cinquante. . . . . . . . . . .  . . . . . . 131

1954 } Premier ordinateur français : « CUBA » de la SEA. . . . . . . . . . . . . 132

1954 } Le transistor bon marché. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

1954 } Traduction automatique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

1955 } Avènement des transistors : la « deuxième génération ». . 135

1955 } IBM 650 : apparition en France de l’ordinateur. . . . . . . . . . . . . . . 138

1956 } Le disque dur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

1956 } Genèse des systèmes d’exploitation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

1956 } L’intelligence artificielle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

1956 } The General and Logical Theory of Automata. . . . . . . . . . . . . . . . 143

1957 } Logic Theorist. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

1957 } FORTRAN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . 144

1958 } Maintenance et fiabilité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

1958 } Ordinateur ternaire Setun. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

1958 } Premier circuit intégré. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

1958 } Début du traitement de texte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

1959 } IBM 705 : le traitement de masse dans la banque . . . . . . . . . . . 148

1959 } LISP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

1959 } Parametron. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

1959 } PDP-1 de DEC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

1959 } Quicksort. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . 149

1959 } CAB 500 de la SEA : un ordinateur personnel interactif. . . . 150

1960 } Analyseur différentiel à EDF . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

1960 } Ordinateur analogique électronique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

1960 } COBOL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . 152

1960 } Transistor à effet de champ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

1960 } ALGOL 60. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

1960 } Olivetti Elea 9003. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

1960 } Bull Gamma 60. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

1960 } IBM 1401 : le best-seller. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

1960 } Port RS-232. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

1961 } IBM 7030 Stretch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

1961 } CTSS : l’invention du Time-Sharing. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

1961 } Unimate, la robotique industrielle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

1962 } Naissance du terme informatique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

1962 } LINC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

1962 } IBM SABRE : le premier système de réservation en ligne. . 159

1962 } Courbes de Bézier. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

1962 } Spacewar!. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . 160

1962 } Système STRIDA : la défense aérienne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

1962 } Atlas et la mémoire virtuelle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

1963 } Infographie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . 162

1963 } Pilotage et conquête spatiale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

1963 } Code ASCII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . 164

1963 } Formation des informaticiens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

1963 } Chèque à lecture magnétique CMC7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

1964 } IBM System/360. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

1964 } Langage BASIC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

1964 } Superordinateur CDC 6600 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

1965 } Alphaville . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

VI. Les mini-ordinateurs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

Introduction. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

L’évolution des ordinateurs : une question de générations ?. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . 178

1963 } L’interface avec l’ordinateur : le téléimprimeur. . . . . . . . . . . . . . . 179

1965 } Loi de Moore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

1965 } Algorithme FFT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

1965 } PDP-8 de DEC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

1965 } Olivetti Programma 101. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

1965 } L’ère des systèmes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

1965 } ELIZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

1965 } Écran tactile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

1966 } Le Plan Calcul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

1966 } Invention de la DRAM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

1966 } Modem acoustique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

1966 } Star Trek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

1967 } Langage Logo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

1967 } Début d’une société de services . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

1967 } Simula 67, la programmation orientée-objet. . . . . . . . . . . . . . . . . 189

1968 } The Art of Computer Programming. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

1968 } Dendral, un système expert. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

1968 } Le génie logiciel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

1968 } Dijkstra : de la crise du software à la programmation structurée. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

1968 } Démo de la souris. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

1968 } Mémoire cache. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

1969 } Logiciel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

1969 } ARPANET. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . 193

1969 } Margaret Hamilton et les missions Apollo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

1969 } Unbundling : dégroupage du matériel et du logiciel. . . . . . . 196

1969 } Langages de programmation : une tour de Babel. . . . . . . . . . . 197

1969 } 2001, l’Odyssée de l’espace. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

1969 } Perceptrons. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . 198

1970 } De « IBM et les 7 nains » au BUNCH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

1970 } Le jeu de la vie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

1970 } Disquette. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . 199

1970 } Unix. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

1970 } PDP-11 de DEC : les minis transforment l’essai . . . . . . . . . . . . . . . 201

1970 } Pascal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

1970 } Fibre optique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

1971 } Premier email. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

1971 } Théorie de la NP-complétude. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

1971 } Le « dispatching » à Électricité de France : contrôle, commande et synchronisation du réseau. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

1971 } Microprocesseur 4004. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

1971 } La « Silicon Valley ». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

1972 } Pong. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

1972 } Une nouveauté : l’écran-clavier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

1972 } Nouveaux langages, nouveaux paradigmes de programmation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

1972 } La HP-35 : une calculatrice électronique scientifique. . . . . . . 208

1973 } Ethernet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

1973 } Invalidation des brevets de l’ENIAC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

1973 } La miniaturisation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

1973 } Puce RFID. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

1973 } La téléphonie mobile analogique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

1973 } Playboy et la compression d’images . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

1973 } L’Alto au Xerox PARC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

1973 } Code-barres. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

1974 } Affaire SAFARI : création de la CNIL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

1974 } Microprocesseur 8080. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

1975 } Bases de données relationnelles, SQL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

1975 } The Mythical Man-Month. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

1975 } Réseau Cyclades. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

VII. La micro-informatique. . . . . . . . . . . . . . 218

Introduction. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

1971 } Kenbak-1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . 221

1973 } Le Micral de R2E. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221

1973 } Le MCM/70. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

1974 } Carte à puce mémoire. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

1975 } L’avènement des microprocesseurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

1975 } Premiers kits de micro-ordinateurs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

1975 } Smaky, le petit Suisse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

1975 } Revues informatiques. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

1975 } Microsoft. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . 227

1975 } Système d’exploitation CP/M. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

1975 } Newell et sa théière. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

1976 } Microprocesseur Z80. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230

1976 } Cryptographie à clé publique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230

1976 } Imprimante laser. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231

1976 } Cray I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . 232

1976 } Théorème des quatre couleurs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

1977 } Apple II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234

1977 } Mini-ordinateur VAX-11/780. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237

1977 } Premiers jeux d’aventure. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238

1977 } Carte à microprocesseur Bull CP8. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238

1977 } Numérique mobile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

1978 } Rapport Nora-Minc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

1978 } Les microprocesseurs 16 bits. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

1978 } Transpac : un réseau numérique de données. . . . . . . . . . . . . . . . . 241

1978 } Jeux vidéo d’arcade. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242

1978 } Computerized Bulletin Board System. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

1978 } Premier « spam ». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

1979 } VisiCalc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

1979 } ADA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . 244

1979 } 42. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

1980 } Progiciels mathématiques. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

1980 } Usenet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

1981 } Fondation de Logitech. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

1981 } Les premiers portables . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

1981 } IBM PC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

1981 } ZX81 : le micro-ordinateur bon marché. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247

1981 } Microprocesseur RISC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249

1981 } Ultima et les jeux de rôle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249

1981 } La cinquième génération. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

1982 } Le Minitel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . 250

1982 } Émoticônes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

1982 } Semi-conducteurs : une guerre américano-japonaise. . . . . . 251

1982 } Commodore 64. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

1982 } Magazine TIME : l’ordinateur « Man of the year ». . . . . . . . . . . . 252

1982 } TRON, le film. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252

1982 } Shareware. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . 252

1982 } Sun Microsystems. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253

1983 } Wargames, le film. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253

1983 } Le langage C++. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254

1983 } Le protocole MIDI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254

1984 } Le Cédérom. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . 254

1984 } Psion Organiser I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254

1984 } Macintosh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . 255

1984 } Cyberpunk et Cyberespace. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

1984 } PostScript. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

1984 } Tetris. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

1984 } Skynet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

1985 } Gigaflops. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . 258

1985 } Manifeste GNU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

1985 } Plan informatique pour tous. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

1985 } Symbolics.com. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

1985 } Le i386 et la miniaturisation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

1985 } Connection Machine. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

1985 } Leet speak - 1337 5|*34|<. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

1986 } Premier virus MS-DOS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

1987 } OS/2 d’IBM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . 262

1987 } GSM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . 262

1987 } Taïwan monte en puissance . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

1988 } Premier ver internet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

1989 } SimCity. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . 263

1990 } Microsoft Office. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264

1990 } ARM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . 264

1990 } Stations NeXT de Steve Jobs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

1990 } Electronic Frontier Fondation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

1991 } L’Inde entre en scène. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

1991 } Naissance de Linux. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267

1991 } Le langage Python. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

VIII. L’ère des réseaux numériques. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

Introduction. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

1992 } JPEG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

1993 } Le Web et l’ouverture de l’internet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

1993 } Cisco. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . 279

1993 } NCSA Mosaic. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

1993 } Architecture client-serveur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

1994 } Netscape Navigator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

1994 } Cookies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

1994 } Algorithme quantique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281

1994 } QR-code. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

1994 } Factorisation du RSA-129. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

1994 } Bug du Pentium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

1995 } Le langage PHP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

1995 } Le langage Java. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

1995 } Toy Story. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . 284

1995 } JavaScript . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

1995 } Protocole IPv6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

1995 } Yahoo! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

1995 } altavista.digital.com. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

1995 } Amazon.com. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

1995 } Le DVD-ROM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

1995 } Windows 95. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

1996 } Le Network Computer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

1996 } Explosion d’Ariane 5 : le coût du bogue. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

1996 } La Chine entre en scène. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

1997 } Deep Blue bat Kasparov. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

1997 } Bluetooth et WiFi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

1997 } Google. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

1997 } Téraflops. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . 291

1997 } eSport. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

1997 } Papier électronique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292

1997 } Snake pour téléphones mobiles. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292

1998 } ICANN : la gouvernance de l’internet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

1999 } Napster et le peer-to-peer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

1999 } Méthode B et METEOR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

1999 } Développement collaboratif. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294

1999 } Naissance du terme « blog ». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

2000 } Bogue de l’an 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

2000 } La bulle internet éclate. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296

2000 } Clés USB. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . 296

2000 } Déni de service distribué. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297

2001 } iPod et iTunes d’Apple. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297

2001 } Wikipédia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . 298

2001 } Manifeste agile. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298

2002 } BOINC et SETI@Home. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

2003 } Passage aux 64 bits. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

2003 } L’effet Streisand. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300

2004 } CAPTCHA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . 300

2004 } World of Warcraft et les MMORPG. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300

2005 } IBM cède ses PC à Lenovo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302

2005 } Peste du sang corrompu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302

2006 } Multiprocesseurs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

2006 } Les « nano-ordinateurs ». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304

2007 } Réseaux sociaux. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304

2007 } Stockage flash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304

2007 } iPhone. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304

2007 } Wikileaks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

2008 } Pétaflops. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . 305

2008 } Applications innovantes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307

2008 } Bitcoin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . 308

2010 } Le big data. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308

2010 } L’apprentissage profond. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308

2010 } Virus Stuxnet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309

2010 } Flash crash boursier. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309

2010 } Huawei : apparition d’une multinationale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309

2011 } Stockage en ligne : le cloud computing. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311

2011 } Watson gagne Jeopardy!. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312

2012 } Imprimante 3D. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

2013 } Réalité augmentée, réalité virtuelle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

2013 } La NSA et Edward Snowden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

2013 } Algocratie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315

2014 } Objets connectés. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316

2017 } Youtubeur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . 316

2018 } « Hype cycle ». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316

2021 } Téléphonie mobile en 5G. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318

2021 } TSMC et l’industrie des semi-conducteurs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318

Annexes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . 321

Les performances au fil du temps. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322

Bibliographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

Musées et collections . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

Index . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

Revue de presse

  • La carte à puce, fierté française

    La Montagne 25 mars 2024

    PDF (1,3 Mo)

  • Le 25 mars 1974, Roland Moreno déposait le brevet d'une innovation révolutionnaire

    La Montagne, L'éveil de la Haute Loire, Le Populaire du Centre, Le Berry Républicain, La République du Centre, Le Journal du Centre, L'Echo Républicain, L'Yonne Républicaine 25 mars 2024

    PDF (760 ko)

  • Mémoire, sécurité et informatique : des livres pour mieux comprendre

    Actualitté 7 mars 2024

  • Histoire illustrée de l'informatique, Emmanuel Lazard et Pierre Mounier Kuhn

    Les sables VENDEE JOURNAL 4 mai 2023

    PDF (1,8 Mo)

  • Histoire illustrée de l'informatique

    REVUE DE L'ELECTRICITE ET DE L'ELECTRONIQUE 9 novembre 2022

    PDF (790 ko)

  • Ordinateurs : demandez le programme !

    Entretien avec P. Mounier-Kuhn dans l'émission 'Eurêka !', à propos de l'histoire de l'informatique. Durée : 58 mn.

    www.radiofrance.fr 18 août 2022

    PDF (200 ko)

Compléments

eBook [ePub]

Caractéristiques

Langue(s) : Français

Public(s) : Etudiants, Grand public, Professionnels, Public élargi

Editeur : EDP Sciences

Edition : 3e édition

Collection : Hors Collection

Publication : 28 avril 2022

EAN13 (papier) : 9782987527046

Référence Livre papier : L27046

Référence eBook [ePub] : L29545

EAN13 Livre papier : 9782759827046

EAN13 eBook : 9782759827053

EAN13 eBook [ePub] : 9782759829545

Intérieur : Couleur

Format (en mm) Livre papier : 240 x 170

Nombre de pages Livre papier : 336

Nombre de pages eBook : 336

Poids (en grammes) : 1201

Taille(s) : 28 Mo (ePub)

--:-- / --:--